ALKMAAR - Een bijzondere vondst in het Regionaal Archief in Alkmaar: in een aantal zeventiende-eeuwse boekbanden bleken stukjes perkament te zitten van een nog veel ouder boek, uit de elfde eeuw.



De fragmenten zijn in één klap de oudste stukken van het archief, en de ontdekking is mogelijk een sleutel tot de oplossing van een Europees mysterie. Fragmenten van hetzelfde handgeschreven boek – misschien zelfs een vorstelijk exemplaar – werden namelijk eerder gevonden in Engeland, Duitsland en Polen.


Boekbinders gebruikten in de zestiende en zeventiende eeuw vaak stukken perkament van middeleeuwse handgeschreven boeken om hun boekbanden te verstevigen. In vier van zulke zeventiende-eeuwse boekbanden vond Lisette Blokker van het Regionaal Archief een aantal wel heel bijzondere oude stukjes perkament. Toen ze op onderzoek uitging kwam ze via een expert van de Koninklijke Bibliotheek in contact met Thijs Porck, universitair hoofddocent middeleeuws Engels in Leiden. Die wist vast te stellen dat het ging om 21 fragmenten van een Engels psalterium, een boek met psalmen, uit de elfde eeuw.

Tussen de regels

De tekst van het psalmboek is in het Latijn geschreven, maar boven de woorden zijn vertalingen genoteerd in het Oudengels, een taal die tussen ongeveer 500 en 1100 in Engeland gesproken werd. De Alkmaarse fragmenten bevatten in totaal meer dan vijfhonderd van zulke Oudengelse notities – voor wetenschappers belangrijk om meer te leren over de taal van Engeland in de vroege middeleeuwen.

Verspreid over heel Europa

Fragmenten van hetzelfde elfde-eeuwse boek zijn eerder al gevonden in boekbanden in Haarlem, Cambridge (Engeland), Sondershausen (Duitsland) en Elbląg (Polen). De vondst in Alkmaar lijkt in ieder geval deels te verklaren hoe fragmenten van dat ene boek verspreid raakten over heel Europa. Uit een Alkmaarse stadsrekening blijkt namelijk dat de boeken met de fragmenten in 1601 voor de stadsbibliotheek zijn aangeschaft in Leiden, waar ze waarschijnlijk ook gebonden werden. Ook andere boeken met fragmenten van hetzelfde psalmboek blijken een link te hebben met Leiden.

Gevluchte prinses

En wat de vondst nog extra bijzonder maakt: volgens Thijs Porck zouden de Alkmaarse fragmenten weleens afkomstig kunnen zijn van een verloren gewaand boek van de Engelse prinses Gunhilde, die naar het continent vluchtte nadat een Normandisch leger in 1066 Engeland was binnengevallen.

Te bekijken

De bijna duizend jaar oude fragmenten kunnen eind januari bewonderd worden tijdens gratis rondleidingen door de depots van het Regionaal Archief. Meer informatie over de rondleidingen en de vondst van de fragmenten is te lezen via de website van het Regionaal Archief. Het volledige (Engelstalige) artikel door Thijs Porck is online te vinden via de website van Cambridge University Press.