AMSTERDAM - In toneelvoorstelling De Waarheid wordt de dunne lijn tussen liegen en de waarheid vertellen bijna ongemerkt blootgelegd. En vragen na afloop niet alleen de spelers, maar ook het publiek zich af: brengt eerlijk zijn nu verlichting of niet?

Een antwoord dat begint met ‘eerlijk gezegd’ leidt zelden iets plezierigs in. Het is namelijk in de meeste gevallen de aankondiging van een vervelende boodschap. Dat die nieuwe jas of dat nieuwe kapsel lelijk is bijvoorbeeld. Of dat je iemands nieuwe liefde onbeschoft vindt. Of dat je het kind van je eigen nieuwe liefde helemaal niet zo leuk vindt. En hoewel er iets valt te zeggen voor de waarheid spreken kun je je ook afvragen of eerlijkheid geen overschatte deugd is. Want zit iemand wel te wachten op jouw ongezouten mening?

In de komedie De Waarheid resoneert die vraag door de voorstelling: is eerlijk zijn een deugd? Het stuk gaat over twee stellen, gespeeld door Huub Stapel, Johanna ter Steege, Nanette Edens en Ruurt De Maesschalck. De twee vrienden Michel (Huub) en Paul (Ruurt) hebben al jaren een hechte vriendschap. Toch heeft Michel een geheim: hij gaat namelijk vreemd met Alice (gespeeld door Johanna), de vrouw van Paul. De reden dat hij dat niet vertelt is, omdat hij vindt dat je de waarheid niet altijd hoeft te vertellen. Is hij daarmee loyaal aan zijn vriend en hun vriendschap? Of aan zijn vrouw Laurence (gespeeld door Nanette) en hun relatie? Huub: ‘Die loyaliteit is een masker waarachter Michel schuilt, als je niks vertelt hoef je ook niet te kiezen. Het is interessant om te zien hoe Florian Zeller, die het stuk heeft geschreven, speelt met het gegeven waarheid. Wat is dat? Voor veel mensen is eerlijkheid de hoogste vorm van intimiteit. Daarom is de waarheid vertellen in een relatie, of dat nu een liefdesrelatie of een vriendschap is, belangrijk. En hechten mensen er zoveel waarde aan. Ik zelf ook.’

Johanna: ‘Ik ken iemand die al jarenlang een affaire heeft en haar man weet van niks. Ze wil hem niet kwetsen en houdt dus haar mond. Het ligt heel nauw in ons denken om een verhouding te veroordelen, maar het is ook heel persoonlijk. Zij is heel gelukkig, dus wie ben ik dan om te zeggen dat ze het moet opbiechten? Soms is het beter om dat niet te doen. Maar lieg je dan? Of zeg je gewoon iets niet? Dat gegeven komt ook steeds terug in de voorstelling. Het gaat over bedriegen en bedrogen worden, en is dat dan hetzelfde of iets heel anders?’

Regisseur Gijs de Lange vindt dat zodra het over liefde en vreemdgaan gaat de waarheid vertellen een stuk ingewikkelder ligt. ‘Moet je alles willen vertellen? Ik weet het niet. Je hoort wel eens dat mensen op hun sterfbed ineens vertellen dat ze een verhouding hebben gehad. Dat is misschien voor degene die sterft heel fijn, om alsnog de waarheid te vertellen, maar degene die achterblijft zit er maar mooi mee. Wat is de waarheid dan waard? In het stuk speelt Zeller hiermee, waardoor het publiek elke keer anders gaat denken over eerlijk zijn. Kies je voor eerlijkheid duurt het langst of zwijgen is goud?’

Hoewel een thema als vreemdgaan en daarover liegen ‘zwaar’ kan zijn is de voorstelling vooral om te lachen, benadrukken de spelers en regisseur. Zeller heeft een groot gevoel voor humor en absurde situaties. Huub: ‘In het stuk wil Michel alles verborgen houden en gaat daar zo in op dat als zijn beste vriend vertelt dat hij op zijn beurt met Michels vrouw het bed heeft gedeeld Michel daar oprecht boos om wordt. Krankzinnig natuurlijk als je zelf óók vreemdgaat. Dat maakt het stuk ook zo grappig, dat je denkt: wat zegt die man nou? Meent hij dat? Ja dus. Zeller speelt met woorden, heeft elke keer een nieuwe twist. Alle wetten van vriendschap en moraal worden overtreden, op een bijzonder leuke manier.’

De Franse Florian Zeller laat ons nadenken of de waarheid verlichting brengt of niet. Zeller, ook wel het grootste literaire talent van Frankrijk genoemd, schreef eerder De Vader (Le Père) dat meerdere keren werd bekroond. In De Waarheid neemt hij ons mee in het verhaal, zonder dat we precies weten wat waar is. Johanna Ter Steege: ‘Het gaat over vier mensen die verhoudingen met elkaar hebben, maar hoe het allemaal in elkaar zit, daar kom je niet echt achter. Dat maakt het spannend, om te spelen en om naar te kijken. Zowel op toneel als in de zaal weet niemand precies wat de waarheid is, dat is de kracht van het stuk.’

Die waarheid is ook de inzet van de vrienden, waarmee dit ook een voorstelling over vriendschap is. Vrienden vertellen elkaar altijd de waarheid is een ongeschreven wet, vindt de ene vriend, maar voor discretie valt ook veel te zeggen, vindt de ander. Kun je iets achterhouden als je oprecht meent dat het beter voor de ander is? En als je dat doet, denk je dan in het belang van jezelf, de ander, of de vriendschap? Huub: ‘Vriendschap is een ongelofelijk waardevol gegeven in het leven en in De Waarheid wordt daar een bom onder gelegd. Dat maakt het zo ongelofelijk leuk en waardevol om in het stuk te spelen. Na afloop is niemand iets wijzer en tegelijkertijd denken we allemaal de waarheid te weten. Dat vind ik heel vermakelijk.’

Tekst: Saskia Smith

"De Waarheid' is de komende weken in diverse Noord-Hollandse theaters te zien:

23-01-2019: IJmuiden, Stadsschouwburg Velsen

30-01-2019: Haarlem, Stadsschouwburg Haarlem

05-02-2019: Amsterdam, DeLaMar Theater

15-02-2019: Amstelveen, Schouwburg Amstelveen

27-02-2019: Hoorn, Schouwburg Het Park

02-03-2019: Alkmaar, TAQA Theater De Vest

26-03-2019: Zaandam, Zaantheater

30-03-2019: Bussum, Spant!

25-04-2019: Amsterdam, De Meervaart

Algemene informatie
De Waarheid wordt geproduceerd door MORE Theater Producties. Kaarten zijn verkrijgbaar via de Nationale Theaterkassa (www.ntk.nl en 0900-9203) of rechtstreeks via de theaters. Voor meer informatie over de voorstelling: www.moretheater.nl